Əzələ fəaliyyətinin enerji ilə təmin edilməsi nəzəriyyəsinin tənqidi
Əzələ fəaliyyətinin enerji ilə təmin edilməsi nəzəriyyəsinin tənqidi.
Təlim kitabçalarında dayaq-hərəkət aparatının və ürək-damar sisteminin (fiziki məşqlərin
energetikası) işləmə xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi təsvir edilmişdir. Məsələn, Byorn Ekblomun
rəhbərlik etdiyi bir qrup müəllif tərəfindən yazılmış Jens Bangsbonun "Futbolda fitnes təlimi"
(1994) və "Futbol" (1994) monoqrafiyalarını götürək.
İşin intensivliyinin artması oksigen istehlakının artmasına səbəb olur. Oksigen istehlakı
oksidləşmə üçün substrat kimi karbohidrogenlərdən, yağlardan və bəzən amin turşularından
(zülallardan) istifadə edən mitoxondrilərin fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir. Xarici işin gücü enerji
təchizatının aerob mexanizminin imkanlarını aşdıqda, enerji təchizatının anaerob mənbələri, yəni
laktat və hidrogen ionlarının əmələ gəlməsinə səbəb olan anaerob glikoliz və enerjinin alaktat
mexanizmi istifadə olunmağa başlayır. ATP və CRF molekullarının tədarükü enerjinin istifadəsi
ilə bağlıdır.
Müxtəlif enerji təchizatı mənbələrini işə salma mexanizmi heç bir şəkildə təsvir edilmir.
Müəlliflər dolayısı ilə bədənin qara qutu olduğunu güman edirlər, onun girişi intensivlik, çıxışda
isə fizioloji, biokimyəvi və biomexaniki parametrlər qeydə alınır. Məsələn, maksimum aerob güc
məşqləri üçün yorğunluq, ilk növbədə, əzələlərə kifayət qədər oksigen verilməməsi səbəbindən
oksigen nəqli sistemi ilə əlaqədardır. Bu, çoxsaylı faktları nəzərə almır:
• Əzələ aktivliyi müəyyən əzələlərin gərginliyi və rahatlaması ilə bağlıdır.
• Əzələ liflərinin yığılması əzələlərdə baş verir. I. Miyşita və başqalarının fikrincə. (1981) bir
dəqiqə ərzində əzələlərin elektrik aktivliyinin artdığını görmək olar (lazımi sayda MV-lər işə
düşür). Sonra aktivlik sabitləşir və bu güclə insan nisbətən uzun müddət (10 dəqiqədən çox)
işləyə bilər. Məşqin yükü anaerob həddi (AnH) aşdıqda, əzələlərin elektrik aktivliyi 10
dəqiqədən əvvəl baş verən yorğunluğa qədər artmağa davam edir.
• İstənilən iş intensivliyindən 15 saniyə sonra oksigen istehlakı artmağa başlayır. Üstəlik, məşqin
yükü artdıqca oksigen istehlakının artım sürəti də artır (N. I. Volkov. 1995). Aydındır ki, bu,
əzələ liflərinin işə salınması ilə əlaqədardır, daha çox oksidləşdirici MF-lər işə götürülür, oksigen
istehlakı bir o qədər çox olur. Üstəlik, ilk dəqiqənin sonunda, məşqin yükü AnH aşarsa və
məhdudlaşdırıcı müddət 2-8 dəqiqə olarsa, oksigen istehlakı AnH səviyyəsinə bərabər olur.
• ANH səviyyəsində oksigen istehlakı, bir qayda olaraq, MOT-dan çox azdır (50-80%), yəni
qanda oksigen çatışmazlığı ola bilməz.
Beləliklə, oyun və ya məşq fəaliyyətinə cavab olaraq futbolçuların orqanizminin fizioloji
reaksiyalarının təhlili əzələ fəaliyyətinin histologiyası və fiziologiyasının nailiyyətləri nəzərə
alınmaqla aparılmalıdır. Əzələ fəaliyyətinin enerji təchizatı ilə bağlı ümumi qəbul edilmiş
fikirlər, insan fəaliyyətini təqlid edən çox sadə bir modelin istifadəsi səbəbindən kifayət qədər
dəqiq hesab edilə bilməz. Fizioloji prosesləri daha dəqiq şərh etmək üçün oksidləşdirici, aralıq və
qlikolitik əzələ lifləri olan əzələdən, ürək-damar və tənəffüs sistemlərindən, immun və endokrin
sistemlərdən, mərkəzi sinir sistemindən ibarət olan modeldən istifadə edilməlidir
(V.N.Seluyanov, 1995). , 2001). Belə bir modelin istifadəsi ergometrdə pilləli artan yüklə bir
sınaq keçirərkən baş verən hadisələrin aşağıdakı şərhini verməyə imkan verdi. Aerob həddi
(AeH) aktiv əzələlərdə bütün oksidləşdirici əzələ liflərinin yığılması və 4 baş əzələlərində
qlikolitik əzələ liflərinin toplanmasının başlanğıcıdır (buna görə də qanda laktatın
konsentrasiyası artmağa başlayır). AnH əzələlərdə laktatın istehsalı (qlikolitik MB-lərin aktiv
hissəsi) və aktiv əzələlərin, ürək və tənəffüs əzələlərinin oksidləşdirici əzələ lifləri tərəfindən
istehlakı arasında dinamik tarazlığın məhdudlaşdırılması anıdır. Qanda laktat konsentrasiyasının
və dolayısı ilə hidrogen ionlarının artması qanda artıq karbon qazının görünüşünə səbəb olur. Bu
artıq CO2 tənəffüsü stimullaşdırır, buna görə də pulmoner ventilyasiya artır və ÜVS 100-140 d.
kimi aşağı ÜVS sürətlənmiş artmasına səbəb ola bilər. Nəticə etibarilə, HMW olmadıqda, HR
sürətlə artmamalı idi, əksinə nöqtəli xəttə uyğun olaraq bərabər şəkildə böyüməyə davam edərdi.
Üfüqi xəttin nöqtəli xəttini (HR-t) keçərkən yükü ÜVS 190 /dəq ölçsək ki, bu da ÜVS 190 /dəq
dərəcəsinə uyğundur, onda biz onun maksimum performansını qiymətləndirə bilərik. CVS qan
turşusunun olmaması, başqa sözlə, ürəyin potensialı (müəyyən bir vəziyyət üçün qan dövranının
maksimum mümkün dəqiqə həcmi).
Nəticə
Yarış fəaliyyətinin ən informativ göstəriciləri hər matçda maksimum və ya submaksimal
intensivliklə yerinə yetirilən sürətlənmələrin həcmidir, bu göstərici anaerob həddində oksigen
istehlakının səviyyəsi və laboratoriya şəraitində ölçülə bilən maksimum alaktik güc ilə müəyyən
edilir. velosiped erqometri. Müxtəlif səviyyəli idmançılar arasında bu göstəricilərdəki fərqlərin
etibarlılığı onların informativ əhəmiyyətini sübut edir.
Natiq Məmmədov
№ | Komanda | o | x |
1 | Qarabağ | 34 | 87 |
2 | Sabah | 33 | 77 |
3 | Neftçi | 34 | 62 |
4 | Qəbələ | 34 | 48 |
5 | Zirə | 34 | 46 |
6 | Turan | 34 | 38 |
7 | Kəpəz | 34 | 30 |
8 | Sumqayıt | 33 | 28 |
9 | Səbail | 34 | 25 |
10 | Şamaxı | 34 | 24 |
№ | Komanda | o | x |
1 | Araz-Naxçıvan | 13 | 37 |
2 | EKOL | 13 | 30 |
3 | Neftçi İK | 13 | 25 |
4 | Baku Fire | 13 | 22 |
5 | Record club.az | 13 | 12 |
6 | Alyans | 13 | 12 |
7 | U-19 | 13 | 9 |
8 | Xilə | 13 | 6 |
№ | Komanda | o | x |
1 | Araz Naxçıvan | 5 | 15 |
2 | MOİK | 5 | 11 |
3 | Turan Tovuz-2 | 4 | 9 |
4 | Qəbələ-2 | 5 | 9 |
5 | Neftçi-2 | 4 | 9 |
6 | Qarabağ-2 | 5 | 7 |
7 | Zirə-2 | 4 | 7 |
8 | Şamaxı-2 | 5 | 7 |
9 | Qaradağ Lökbatan | 5 | 6 |
10 | Mingəçevir | 5 | 6 |
11 | Səbail-2 | 4 | 6 |
12 | Zaqatala | 5 | 6 |
13 | Sumqayıt-2 | 4 | 3 |